Eşya Kavramı ve Eşyanın Çeşitleri - Av. Ali Haydar Bektaş Hukuk ve Danışmanlık

27.12.2023

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................... II KISALTMALAR ..................................................................................................................... III 1.GİRİŞ....................................................................................................................................... 1

EŞYA KAVRAMI ................................................................................................................. 2

2.1. Genel Olarak.................................................................................................................... 2 2.2. Eşyanın Özellikleri .......................................................................................................... 2 2.2.1. Cismani Olma........................................................................................................... 3 2.2.2. Sınırlandırılmış Olma ............................................................................................... 3 2.2.3. Üzerinde Hakimiyet Kurulabilir Olma ..................................................................... 4 2.2.4. Kişi Dışı Olma.......................................................................................................... 5

EŞYANIN ÇEŞİTLERİ ......................................................................................................... 6 3.1. Genel Olarak.................................................................................................................... 6 3.2. Taşınır-Taşınmaz Eşya .................................................................................................... 6 3.3. Misli-Gayri Misli Eşya .................................................................................................... 7 3.4. Bölünebilen-Bölünemeyen Eşya ..................................................................................... 7 3.5. Sahipli-Sahipsiz Eşya ...................................................................................................... 8 3.6. Tüketilebilen-Tüketilemeyen Eşya.................................................................................. 8 3.7. Basit-Birleşik Eşya .......................................................................................................... 9
EŞYA-HAK BİRLİĞİ............................................................................................................9 4.1. Eşya Birliği...................................................................................................................... 9 4.2. Hak Birliği ..................................................................................................................... 11
SONUÇ ................................................................................................................................ 12

KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 13

a.g.e. a.g.m. bkz. E. E.T H.D. K.

S.
s.
sa.
T. TMK Y arg. YHGK

KISALTMALAR

Adı Geçen Eser
Adı Geçen Makale
Bakınız
Esas Numarası
Erişim Tarihi
Hukuk Dairesi
Karar Numarası
Sayı
Sayfa
Sayfa Aralığı
Karar Tarihi
Türk Medeni Kanunu
Y argıtay
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu

III

1.GİRİŞ

Eşya kavramı insanlığın ortaya çıkmasından bu yana vardır. Başta mülkiyet olmak üzere ayni hakların konusunu oluşturan bu kavramın açıklanması ve değişen koşullar, teknolojik gelişmeler ve sosyal düzenler ile kavramın ne kadar değiştiğinin anlaşılması hukuk açısından önemlidir.

Bu çalışmada medeni hukukun temel bölümlerinden biri olan eşya hukukuna ait bazı temel kavramlara izah getirilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda eşya kavramı ve özellikleri açıklandıktan sonra eşya üzerinde yapılan bazı sınıflandırmalar incelenecektir. Bunu takiben eşya ve hak birliği kavramları açıklanacak ve çalışma sonlandırılacaktır. Çalışmada doktrindeki çeşitli görüşlere yer verilecek olup, genel olarak detaylı tartışmalardan kaçınılarak temel kavramların açıklanmasına ağırlık verilmeye çalışılacaktır.

2.1. Genel Olarak

EŞYA KAVRAMI

Eşya kavramının her hukuk sistemince kabul edilmiş evrensel bir tanımı mevcut değildir. Farklı hukuk sistemlerinde farklı eşya tanımları yapılmış olup1, biz ve İsviçre gibi kimi hukuk sistemleri ise bu tanımı yapmaktan kaçınmış ve bu işi doktrine bırakmıştır. Bir hukuki tanım yapmamak bir anlamda hukuka esneklik kazandırmakta olup, dünyadaki teknolojik vs. gelişmeler ile birlikte eşya kavramının tanımının daha dinamik bir hal almasına yardımcı olmaktadır.

Eşya kavramı barındırdığı unsurlar itibari ile somut olarak kavranabilen, kendi başına bir varlık teşkil eden, üzerinde belli bir hakimiyet kurulabilen ve kişi dışı olan şeyler olarak tanımlanabilir. Bununla beraber kavramın bu unsurlar ile sınırlanmaması gerektiğini düşünmekteyiz. Eşya tanımı yapılmaya çalışılırken “şey” kavramına başvurmak kaçınılmazdır zira eşyalar belirli özelliklere sahip şeylerdir. Şey ise; dış âlemi meydana getiren, insandan başkaca her türlü maddî veya maddi olmayan varlıklara denir.2

Eşya kavramının açıklanması ve anlaşılması çok önemlidir zira, eşya mutlak haklardan olan ayni hakkın konusunu teşkil etmektedir. Bunun dışında eşya hukukunun önemli kavramlarından biri olan zilyetliğin konusunu da eşya oluşturmaktadır.

2.2. Eşyanın Özellikleri

Eşya kavramının özellikleri veya unsurları; cismani olma, sınırlandırılmış olma, üzerinde hakimiyet kurulabilir olma ve kişi dışı olma olarak sıralanabilir. Aşağıda bu unsurları ayrı başlıklar altında izah etmeye çalışacağız.

1 Farklı hukuk sistemlerindeki tanımlar için bkz. Sanem AKSOY DURSUN, Eşya Kavramı. İstanbul, 2012, On İki Levha Yayıncılık, sa.11-23.
2 Jale AKİPEK/Turgut AKINTÜRK, Eşya Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2009, s. 30.

2.2.1. Cismani Olma

Cismani olma, maddi bir varlığın bulunmasından ibarettir. Başka bir ifade ile bir şeyin fiziksel olarak var olması, elle tutulabilir ve üç boyutlu olması yani cisim olması cismanilik olarak tanımlanabilir. Buradan da anlaşılacağı üzere bir şeyin cismani olabilmesi için maddi bir varlığının bulunması şartı da aranmaktadır.3 O halde belirtmek gerekir ki elektrik enerjisi ya da ses dalgaları gibi şeyler maddi bir varlıkları bulunmadıklarından eşya sayılmayacaklardır. Bununla beraber hukuk sistemimiz maddi olmayan şeyleri de zaman zaman taşınır mülkiyetinin konusuna sokmakta ve eşya gibi değerlendirilmelerini öngörmektedir. Örneğin elektrik gibi doğal güçlerin mülkiyetin konusu olabilmesi ya da alacak hakkı üzerinde bir rehin hakkı kurulabilmesi bunlardandır.4

Eşya olmanın ilk unsuru cismani olma olduğuna göre, hak ve hürriyetler ya da fikri ürün sayılabilecek sanat eseri veya buluşlar eşya değildir.5 Bununla beraber bu gibi eserler Türk hukuk sisteminde fikri hak çerçevesinde korunur. Belirtmek gerekir ki bu tür ürünlerin belirli eşyalar üzerinde somutlaşması mümkündür. Örneğin bir şairin şiirlerini şiir kitabında basması veya bir bestenin seslendirilerek dijital ortama kaydedilmesi bunlardandır. Fikir eserlerinin cisimleştiği eşyalar üzerinde eşya sahibi olan kişinin mülkiyet hakkı vardır.

Burada hayatımıza son yıllarda girmiş bir örnek olan ve fikri haklara benzer şekilde cismani varlığı olmayan kripto paraların da eşya hukuku açısından irdelenmesi gerekir. Klasik anlayış çerçevesinde kripto paraların eşya olarak nitelendirilmesi mümkün değildir. Zira kripto paralar cismani olma özelliğine sahip değildir. Kripto paralar blokzincir üzerinde tutulan verilerden ibarettir. Ancak daha önce de ifade ettiğimiz üzere teknolojinin gelişmesi eşya kavramının yeniden tanımlanmasını gerekli kılabilir.

2.2.2. Sınırlandırılmış Olma

İkinci unsur olarak sınırlandırılmış olma veya başka bir ifade ile sınırların belirli olması unsurunu inceleyecek olursak, burada kast edilenin varlığın hem cismani hem de ekonomik olarak bir bütünlük taşıması gerekliliği olduğunu söylemek gerekir. Yani eşya hem maddi, fiziki

3 Rona SEROZAN, Taşınır Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2007, s. 71. 4 Bkz. TMK m. 762.
5 Lale SİRMEN, Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013, s. 5.

yönden bir bütünlük oluşturmalı hem de bu cismani bütünlük ekonomik bir bütünlüğü meydana getirmelidir. O halde maddi olarak sınırlandırılmış olsa da ekonomik olarak bir bütünlük ifade etmeyen varlıklar hukuki anlamda eşya sayılmayacaktır. Örneğin bir kum tanesi fiziki olarak bir varlık oluştursa da kural olarak tek başına bir işe yaramayacak olduğundan hukuki anlamda eşya olarak sayılmayacaktır.

Taşınır eşyalar bakımından sınırlandırılmış olma kendiliğinden sağlanmıştır. Örneğin bir bardak ya da masanın sınırları belirlidir. Sıvı ya da gaz formundaki bir madde ise belirli bir alana hapsedilerek sınırlandırılmış olabilecektir.6 Taşınmazlar bakımından ise bu sınırlama kişilerin çizdiği yapay sınırlar ile belli olacaktır.

2.2.3. Üzerinde Hakimiyet Kurulabilir Olma

Üçüncü unsur olarak, bir şeyin hukuki anlamda eşya sayılabilmesi için o şey üzerinde hem fiili hem de hukuki bir hakimiyet kurulabiliyor olmalıdır. Hakimiyet kurulabilmesi demek, hukuk kişilerinin iradesi altına girebilmektir. Bir eşya üzerinde fiili hakimiyet kurulamıyor ise hukuki hakimiyet de kurulamayacaktır. Bununla beraber eşya üzerinde fiili hakimiyet kurulabiliyor olması hukuki hakimiyet kurulabileceği anlamına gelmeyecektir. Örneğin güneş, ay veya hava eşya değildir. Bununla beraber akarsu ya da açık denizler de sınırlandırılamayacakları için hakimiyet altına da giremeyeceklerdir. Dolayısı ile bunlar da eşya değildir ancak denizden alınan su ile doldurulan bir havuz sınırlanabildiğinden eşya olarak tanımlanabilecektir.

Bir şeyin üzerinde hakimiyet kurulabilir olmasına rağmen henüz böyle bir hakimiyetin kurulmamış olması onun eşya olmasına halel getirmeyecektir. Burada önemli olan hakimiyet kurulabilir olmadır. Örneğin sahipsiz bir ağacın meyvesi üzerinde kimsenin bir hakimiyeti olmasa da eşya niteliğindedir.7

Doktrinde tartışmalı olan bir konu mikroorganizmalar olup, bunlar hava su ya da katı maddeler üzerinde var olup bir yerden bir yere taşınabilmektedirler. Bu konuda mikroorganizmaların hakimiyet altına alınması halinde eşya, aksi halde eşya olmadığı görüşü mevcuttur. Bu görüşün dayanağı mikroorganizmaların kolay bir şekilde hakimiyet altına alınabilmeleri imkanının bulunmaması olup ancak bu şartta eşya sayılabilecekleri fikridir.

6 Akipek/Akıntürk, s. 27. 7 Akipek/Akıntürk, s. 28.

Gelişen teknoloji ve araştırmalar ışığında, bir şeyin üzerinde fiili hakimiyet kurulabilir olma potansiyelinin de değiştiğini gözlemlemekteyiz. Örneğin günümüzde Ay üzerinde fiili bir hakimiyet kurulamamakta ve bu da Ay’ı eşya yapmamaktadır. Fakat gelecekte bu durum değişebilecek ve üzerinde hakimiyet kurulabilen Ay artık eşya sayılabilecektir.

Yine belirtmek gerekir ki insan vücudu fiziksel olarak üzerinde hakimiyet kurulabilir olsa da hukuk düzeni tarafından üzerinde hakimiyet kurulması ahlaki nedenler ile yasaklanmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere insan vücudu eşya değildir. Bununla beraber insan vücudu malvarlığına ilişkin olmayan kişilik hakkı ile korunmaktadır.

2.2.4. Kişi Dışı Olma

Son olarak kişi dışılık unsurundan bahsetmek gerekirse, hukukumuzda bir hakkın sahibinin yalnızca kişiler olabileceği hatırlatmasını yapmak gerekir. O halde ayni hakkın sahibi de yalnızca kişiler olabilecektir. Bununla beraber yukarıda ifade ettiğimiz gibi ayni hakkın nesnesini eşya teşkil etmektedir. İşte kişi dışılık unsuru ayni hakkın sahibi yani öznesi ile nesnesinin birbirine karışmaması için ortaya konulmuş bir eşya olma unsurudur.

İnsanların eşya olarak görüldüğü eski çağlarda böyle bir unsura da gerek duyulmamaktaydı. O halde bu unsurun diğer unsurlara görece geç tanımlandığını belirtmek gerekir. Köleliğin kaldırılmasından bu yana bu da bir eşya unsuru olarak tanınmaktadır.8

Belirtmek gerekir ki bir şeyin eşya olarak kabul edilip edilemeyeceği hukuk düzenine göre belirlenir. Bireyler hukuk düzeninin eşya olarak tanımadığı varlıkları bu şekilde tanıyamazlar. Belirtmek gerekir ki eşya kavramı düşünüldüğünde yalnızca yukarıda anlatılan unsurlar değil, fakat teknik, ahlaki veya ekonomik açından birçok kriter beraber bulunmaktadır.

Önceki unsurlara göre kişilik dışı unsurunun daha öznel bir yapıda olduğunu söylemek yerinde olacaktır zira cismani olma, sınırlandırılmış olma ya da hakimiyet kurulabilir olma daha nesnel bir temele dayanmakta ve kabul edilmektedir. Örneğin bir kültürde cesedi eşya olarak

8 Akipek/Akıntürk, s. 27.; M. Kemal OĞUZMAN/ Özer SELİÇİ/Saibe OKTAY ÖZDEMİR, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, 16. Bası, İstanbul, 2013, sa.1-7.

nitelendirmek hiç problem olmaz iken başkaca bir anlayışta kişilik dışılık unsurunun hala gerçekleşmediği inancı ile cesedi eşya olarak nitelendirmeyebilir.

EŞYANIN ÇEŞİTLERİ

3.1. Genel Olarak

Yukarıda eşya kavramını açıklamaya ve özelliklerini anlatmaya çalıştık. Kanunda ve doktrinde özelliklerine göre eşyalar birçok grupta sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma aynî hakların düzenlenmesinde esaslı rol oynamaktadır.9 Bunlardan başlıcaları taşınır-taşınmaz eşya, misli- gayri misli eşya, bölünebilen-bölünemeyen eşya, sahipli-sahipsiz eşya, tüketilebilen- tükenmeyen eşya ve basit-birleşik eşya olarak sayılabilir. Bu çeşitlendirilmenin yapılması hukuki uyuşmazlıkların çözümünde ve eşya teorisinin gelişmesinde büyük önem taşımaktadır.

3.2. Taşınır-Taşınmaz Eşya

Taşınır ile taşınmaz eşya, eşya hukuku bakımından belki de en temel ayrımdır. Öyle ki TMK’nın sistematiği dahi bu ayrım üzerine oturtulmuştur. Adından anlaşıldığı üzere bu ayrım eşyanın bir yerden başka bir yere bir bütün olarak taşınıp taşınamayacağına yönelik yapılmıştır. Burada bir bütün olarak taşınmadan kastedilen, eşyanın özünde bir değişiklik olmadan taşınıp taşınamadığıdır. Burada yer değiştirme için insan gücüne ihtiyaç duyulup duyulmaması önem taşımamaktadır. TMK m.704’de taşınmaz mülkiyetin konusu olarak “arazi”den bahsedilmektedir. Bunun dışında kat mülkiyetine tabi olan bağımsız bölümler, başka bir deyişle daireler veya doğrudan binalar taşınmazdır. Belirtmek gerekir ki bir taşınmazın parçası olan taşınır eşyalar ya da taşınmazdan elde edilen doğal ürünler de taşınmaz hükmüne tabi kılınmıştır. Öte yandan TMK m.762’de taşınır eşya, toprağa bağlı olmayan ve özünde bir değişiklik olmadan taşınabilen eşya olarak tanımlanmıştır.

Taşınır-taşınmaz eşya ayrımı Roma döneminden bu yana yapılmaktadır. Bu ayrımın en kritik önemi ayni hakkın taşınır ve taşınmaz eşyalarda farklı şekilde kurulmasıdır. Taşınırlarda zilyetliğin devri, taşınmazlarda ise tapuya tescil yapılması gerekecektir.

9 Oğuzman/Seliçi/Oktay Özdemir, a.g.e., s. 10.

3.3. Misli-Gayri Misli Eşya

Bu ayrım eşyanın sayılabilir olup olmamasına göre yapılmaktadır. Misli eşya kural olarak sayılarak veya ölçülerek belirlenebilen ve aynı cinsten olmak kaydı ile ikame edilebilen eşyalardır. Pirinç, kömür ya da para misli eşyadır. Bunun aksi anlamını taşıyan gayri misli eşyalar ise başka bir eşya ile ikame edilemeyen ve biricik olarak kabul edilen eşyalardır. Örneğin taşınmazlar her seferinde farklı özellikler taşıdığından gari misli eşya olarak sayılmaktadırlar.Bununla beraber bir eşyanın misli eşyadan gayri misli eşyaya dönüşmesi de mümkündür. Örneğin seri halde üretilen arabalar misli eşya niteliğinde iken arabanın eskimesi ile antika sayılması ve gayri misli eşya olarak sayılması mümkündür.10

Taşınmazlar ve hayvanlar misli olmayan eşyalara örnek olarak verilebilir. Belirtmek gerekir ki borçlar hukukundan aşina olduğumuz cins borcu-parça borcu ayrımı ile bu ayrım farklı şeylerdir. Misli bir eşya parça borcunun, misli olmayan bir eşya ise cins borcunun muhtevasını oluşturabilir zira bu borcun kapsamını kararlaştıran taraflar ve onların sübjektif iradeleridir.11

Burada paranın misli mi yoksa gayri misli i olduğu huşuna değinecek olursak paranın misli eşya olarak nitelendirildiğini söylemek gerekir. Bununla beraber başka nitelikteki misli eşyalar gibi değildir zira paranın amacı değişim yapmaktır. Bununla beraber kaydi paralar cismanilik unsurunu taşımamakta olup, eşya niteliği taşımamakta olduğu söylenebilir.

Son olarak belirtmek gerekir ki misli eşyalar bir bütün olarak ayni hakkın konusu olabilirken bu durum gayri misli eşyalar bakımından mümkün değildir. Örneğin beş kilogramlık kömür paketi bir misli eşyadır ve tek bir mülkiyetin konusunu oluşturur.

3.4. Bölünebilen-Bölünemeyen Eşya

Burada bölünebilmeden kastedilen fiziki değil, fakat hukuki bir bölünebilmedir. Hukuki olarak bölünebilmek demek, eşyanın özünde önemli bir nitelik değişikliği olmaksızın aynı nitelikte birden çok bağımsız şeye bölünebilmesidir. Örneğin bir arazi yahut bir miktar sıvı sabun bölünebilen eşyadır. Bununla beraber bölündüğünde niteliğini kaybeden eşyalar bölünemeyen

10 Serozan, a.g.e., s.72.
11 Oğuzman/Seliçi/Oktay Özdemir, a.g.e., s. 12.

nitelikte eşyalardır. Örneğin hayvanlar ya da bir tablo bölünemeyen eşyalardandır. Eşyanın bölünebilir olup olmayışı eşya bakımından paylı mülkiyetin şeklini belirleme noktasında önem taşımaktadır. Eşya bölünebilir nitelikte ise paydaşlara doğrudan bu bölünen paylar verilebilir ancak eşya bölünebilir değilse, eşyanın satılıp bölünebilir eşya olan maddi gelirin paylaştırılması gerekecektir. Belirtmek gerekir ki pay, bir hakkı ifade etmektedir. Bu hak bölünemeyen eşyalar üzerinde de söz konusu olabilir.

3.5. Sahipli-Sahipsiz Eşya

Sahipsiz eşya özel mülkiyete konu olabilen ancak halihazırda olmayan eşyalardır. Buna karşılık sahipli eşya bir özel hukuk kişisinin mülkiyetinde bulunan eşyalardır. Belirtmek gerekir ki önceden bir mülkiyete tabi iken malikin bilerek ve isteyerek terk ettiği eşya sahipsiz eşya konumuna gelir. Bazı istisnai hallerde ise malikin iradesi dışında bu mümkün olacaktır. Taşınırlarda zilyetliğin sona erdirilmesi, taşınmazlarda ise terke dair iradenin tapuya beyan edilmesi ile tescile dair terkin yapılması sonucu eşyaya dair terk gerçekleşmiş olmaktadır. Belirtmek gerekir ki taşınır mallar bakımından malikin iradesi dışında elden çıkan eşyalar kural olarak sahipsiz hale gelmeyecektir. TMK m. 768 bu konuda bir istisna teşkil etmektedir. Buna göre av hayvanları kaçtığı takdirde kişi onu hemen aramaya koyulmaz ise av hayvanı sahipsiz eşyaya dönüşmüş olmaktadır. Eşyanın sahipli veya sahipsiz olması eşya üzerinde bir mülkiyet hakkının olup olmamasına bağlıdır. Buradan da anlaşılacağı üzere eşya üzerinde bir sınırlı ayni hakkın bulunması sahipsiz eşya haline gelmesine engel değildir. Bu ayrım mülkiyet hakkının nasıl kazanılacağı yönünden önem taşımaktadır. Kural olarak sahipsiz eşyalar aslen, sahipli eşyalar ise devren iktisap edilir yani mülkiyet hakları kazanılır.

3.6. Tüketilebilen-Tüketilemeyen Eşya

Burada yapılan ayrım, eşyanın özgülenme amacına göre değişmektedir. Bir eşyadan faydalanmak o eşyanın maddi olarak tüketilmesi ya da elden çıkarılması ile mümkün oluyor ise buna tüketilebilen eşya adı verilir. Bununla beraber bir süre kullanılmasına rağmen tüketilmeyen ya da buna ihtiyaç olmayan eşyalara tüketilemeyen eşyalar denilmektedir. Eşyanın tüketilmesi demek illa madde olarak tüketilmesi olabileceği gibi eşyanın elden çıkarılması ile kullanım amacına ulaşması da mümkündür. Örneğin ısınmak için yakılan kömür de o kömürü almak için harcanan para da tüketilebilen mallara örnektir. Belirtmek gerekir ki taşınmaz eşyalar her zaman tüketilemeyen eşyalardan sayılırlar. Yine belirtmek gerekir ki misli eşyalar genelde tüketilebilen eşyalar iken gayri misli eşyalar ise tüketilemeyen eşyalardır.

Ancak bu zorunlu değildir. Eşyanın tüketilip tüketilemeyeceği özellikle intifa hakkı bakımından önem arz etmektedir. İntifa hakkının konusu tüketilebilen bir eşya ise malik, intifa hakkı sahibi kişiden teminat talep edebilecektir.

3.7. Basit-Birleşik Eşya

Eşyaların sınıflandırılması konusunda yapılan son ayrım basit ve birleşik eşya ayrımıdır. Basit eşya tanım olarak, tek başına var olan ve ayırt edilemez bir bütünlük arz eden eşyadır. Örneğin hayvan gövdesi yahut bitki basit eşyadır. Belirtmek gerekir ki insan ürünü olan basit eşyalar da olabilir. Örneğin cam bir sürahi ya da bir yaprak kağıt basit eşyalardandır.

Birleşik eşya ise birden çok şeyin ayrılamayacak şekilde bir araya gelmesi ile oluşan fakat onu oluşturan şeylerin ayrı birer varlığı bulunan eşyadır. Örneğin bir araba ya da bir bina birleşik eşyadır. Birleşik eşyayı meydana getiren parçalara bütünleyici parça denilmekte olup, bunlar fiziken var olsa da bağımsız olarak eşya sayılma nitelikleri mevcut değildir. Bütünleyici parçalar birbirine eş olabileceği gibi birbirinden görece önemli de olabilirler. Dolayısı ile asli- feri bütünleyici parça ayrımı söz konusu olabilecektir. Burada bütünleyici parçanın, eşyanın niteliğini oluşturup oluşturmadığına göre bir ayrım yapılacaktır. Örneğin bir taşınmaza bağlanan taşınır eşya artık ikincil yani feri nitelikte bir bütünleyici parçaya dönüşür ve taşınmaz hükümlerine tabi olur.12

EŞYA-HAK BİRLİĞİ

4.1. Eşya Birliği

Eşya birliği, birleşik eşyadan farklı bir yapıda olup, birbirinden bağımsız ve aralarında hiyerarşik bir önem ilişkisi bulunmayan eşyaların ortak bir amaç ile biraraya gelerek ekonomik bir bütünlük göstermesi ile oluşan eşya topluluğudur. Bir koyun sürüsü ya da satranç takımı eşya birliğine örnek olarak verilebilir.

Belirtmek gerekir ki burada bütün eşya parçaları birbirleri ile aynı değerde olup, ekonomik değer birbirinden bağımsız olan parçaların birbirini tamamlamasından doğar.13

12 Oğuzman/Seliçi/Oktay Özdemir, a.g.e., s. 24.
13 Mehmet ÜNAL/ Veysel BAŞPINAR, Şekli Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, , 2012, s. 76.

Biraraya gelmiş eşyaların, eşya birliği oluşturup oluşturmadığı malikin sübjektif iradesine göre değil, o konudaki objektif husus ve teamüllere göre belirlenir.

Eşya birliğindeki eşyaların birbirinden bağımsız olmaları önemlidir zira bu eşyalardan biri diğerinin tamamlayıcı unsuru olsaydı burada “asıl eşya ve eklenti”den bahsedilirdi. Örneğin bir gözlük ve kılıfı eşya birliği değil, asıl eşya ve eklentiyi oluşturur. Gerek eşya birliğinde gerekse asıl eşya ve eklentisi bulunması durumunda bunların kurulmasına yardımcı olan şey bir eşya olarak bağımsızlığını korur. Belirtmek gerekir ki eşya hukukunda belirlilik ilkesi esastır. Dolayısı ile eşya üzerinde bağımsız ayni haklar kurmak gerekir. Örneğin bir çift koşum atı bir eşya birliği oluştursa ve borçlandırıcı işlemin konusunu bir bütün olarak oluştursa da bunların devri yani tasarruf işleminin ayrı ayrı yapılması gerekmektedir. Eklenti de bağımsız bir eşya olmasına rağmen asıl eşyanın tamamlayıcısı olarak bulunduğundan TMK m. 686’da asıl eşya için yapılan tasarrufların eklenti için de geçerli olacağı özel olarak düzenlenmiştir. Belirtmek gerekir ki bu eklenti üzerinde ayni hak kurulmasına engel değildir. Yine belirtmek gerekir ki bu tamamlayıcı bir hüküm olup tarafların aksi yönde anlaşması halinde iradeleri dikkate alınacaktır.14

Özetle eşya birliğindeki eşyalar üzerinde ayrı ayrı ayni hak kurulurken bu durum borçlar hukuku bakımından geçerli değildir zira eşya birliği bir bütün olarak borç sözleşmesinin konusunu oluşturabilir.15 Örneğin bir porselen takımı bir bütün olarak satış sözleşmesinin konusunu oluşturabilir. Takımda eksik bir parça bulunması halinde alıcı ifayı kabul etmekten kaçınabilecektir.

Son olarak “bir miktar eşya” kavramı üzerinde kısaca durmak gerekirse, bunun konusunu genellikle hububat gibi misli eşyaların oluşturduğunu belirtmek gerekir. Burada doktrinde tartışmaya yol açan bir sorun mevcuttur: Burada eşyanın sınırlandırılmış olması ile ilgili bir sorun vardır ve bu sınırın yalnızca fiziksel midir yoksa bütünü biraraya getiren parçaların işlevsel bütünlüğünü de kapsayacak mıdır. Bizim de katıldığımız görüşe göre16 hem fiziksel hem de ekonomik fayda bakımından bütünlük bulunmalıdır zira ekonomik işlevsellik sağlayan fakat fiziksel bir bütünlük ortaya koyamayan bir eşyada sınırlandırılmış olma unsuru ciddi hasar

14 Ünal/Başpınar, a.g.e., s. 77.
15 Oğuzman/Seliçi/Oktay Özdemir, a.g.e., s. 11-12. 16 Ünal/Başpınar, a.g.e., s. 67.

görecektir. Ayrıca bu durumda eşya birliği içerisinde sayılan birçok şey birleşik eşya olarak sayılabilecek ve kavram kargaşası oluşacaktır. Karşıt görüşe göre ise “bir miktar eşya” birleşik eşya gibi değerlendirilmeli ve ekonomik fayda bakımından bir bütünlük oluşturması sınırlandırılmış olma bakımından yeterli görülmelidir.

4.2. Hak Birliği

Birbirinden bağımsız birden fazla hak nesnesinin belirli bir bütünlük içinde biraraya gelmesine hak birliği denilmektedir. Hak birliği kavramı içinde eşya dışındaki marka ya da patent gibi fikri mülkiyetin konusunu oluşturabilecek değerler de yer alabilir.

Hak birliği, eşya birliğinden bir noktada farklıdır zira hak birliği kavramı içinde bulunan eşya, bağımsız nitelik taşımasına rağmen eşya parçaları arasında bir amaç birlikteliği söz konusu değildir. Dolayısı ile hak birliğini oluşturan değerlerden birinin eksilmesi kavrama halel getirmeyecektir.

Öte yandan eşya birliğinde olduğu gibi burada da birlik üzerinde borçlandırıcı işlem kurulabilir fakat değerler üzerinde ayni haklar kurulmuş ise tasarruf işlemleri ayrı ayrı yapılmalıdır. Son olarak malvarlığı ve ticari işletmelerin hak birliği kavramının nesnelerinden kabul edildiğini söylemek gerekir.

SONUÇ

Eşya hukuku medeni hukuk sisteminin önemli bir parçası olup, eşya kavramı hukukun değdiği hemen her alanda karşımıza çıkmaktadır. Bununla beraber zaman zaman eşyanın tanımlanması ve dolayısıyla uygulanacak hukuki muamelenin tespit edilmesi güç hale gelebilmektedir. Bundan dolayıdır ki doktrindeki tartışmalı hususlar ve önümüze gelebilecek yeni sorunları en doğru şekilde tanımlayıp çözmek için eşya kavramının iyi anlaşılması ve çeşitlerinin kavranması gerekmektedir.

Gelişen teknoloji ve değişmekte olan toplumsal anlayışlar ile birlikte evrimleşmeye müsait belirli unsurlar, özellikler eşya kavramının içini doldurmalı ve hukukçuya çözümleme konusunda yardımcı olmalıdır.

Bu çalışmada, sanal gerçeklikte edinilen bir şeyin eşya olarak sayılıp sayılamayacağı, bir pet hayvanının eşya olup olmadığı ya da bir ceset üzerinde ayni hak kurulup kurulamayacağı gibi sorunları çözmek için ilk ve en önemli adım olan eşya kavramı tanımlanmaya ve çeşitleri izah edilmeye çalışılmış, son olarak eşya ve hak birliği kavramlarına değinilmiştir.

Çalışmanın sonunda genel bir izlenim belirtilecek olursa eşya kavramının dinamik ve değişime müsait bir kavram olduğunu söylemek gerekir. Örneğin kişi dışılık unsuru köleliğin kalkması ile eşya olmanın özellikleri arasına dahil edilmiştir veya önümüzdeki yıllarda Ay’a gidilerek orada hakimiyet kurulabilmesi onu eşya haline getirebilecektir. Türk hukuk sistemi eşyanın bir tanımını yapmamış ve bunu doktrine bırakmıştır. Bu da eşya kavramının hukuksal açıdan esnetilmesine kolaylık sağlamakta olan ve bizce doğru bir tavırdır.

AKSOY DURSUN, Sanem:

AKİPEK, Jale / AKINTÜRK Turgut:

OĞ UZMAN, M. Kemal / SELİÇİ, Ö zer / OKTAY Ö ZDEMİR, Saibe

SEROZAN, Rona:

SİRMEN, A. Lale:

ÜNAL, Mehmet/ BAŞPINAR, Veysel:

Eşya Kavramı, İstanbul, 2012, On İki Levha Yayıncılık.

Eşya Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2009.

Eşya Hukuku, 16. Bası, İstanbul, 2013, Filiz Kitabevi,

Taşınır Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2007

Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013.

Şekli Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, , 2012

KAYNAKÇA